EERSTE SA ANTARTIKA-EKSPEDISIE

                                DESEMBER 1959 - JANUARIE 1961

             Gebeure neergepen deur dr André le R vd Merwe wat as dokter die reis meegemaak het

Lees reeks by Die Wit Horison - 1e SA Antartika-ekspedisie 1960

Die Eerste Suid-Afrikaanse Nasionale Antarktiese Ekspedisie (SANAE 1) het uit die volgende 10 lede bestaan waarvan drie nog leef en tans (2017) in hul tagtigerjare is:

Hannes la Grange – Leier - Oorlede
Marten du Preez - O/leier en Radio-ingenieur  (Tans woonagtig Waverley, Pta)
Dr Andre v d Merwe – Dokter - Oorlede
Victor von Brunn  - Geoloog - Oorlede
Dick Bonnema - Senior weerkundige - op 27/02/2017 oorlede
Theo van Wyk – Weerkundige (Tans woonagtig in Kemptonpark)
George Strauss – Weerkundige - Oorlede
Blackie de Swardt – Weerkundige - Oorlede
Chris de Weerdt - Dieselwerktuigkundige (Tans woonagtig in Silwerlakes,Pta)
Niek Erasmus- Radio-operateur - Oorlede

Die leser sal met verdrag ook lees van ander Suid-Afrikaners wat slegs as waarnemers die volle reis meegemaak het asook van 'n hele aantal Noorweërs teenwoordig.

'n Feëdans, Middernagson en Verkoues

Rondom ons op die liglyn het ’n wit gloed in die lug weerkaats. In seemansterme beteken so ’n allesomhelsende ysgloed dat daar plaatys ononderbroke vir myle en myle om jou strek. Die kaptein hou die lug dop. Hy soek na die donker, vaal kaatsing van oop water om soontoe te mik. Maar dié dag was daar geen teken van nie; die liggeel ysgloed het Tallie se ysmetergesig sommer heeltemal uit lit laat trek.

Die ysgloed en die skraal kans om te kan vorder, was die allesoorheersende onderwerp van bespreking en rede vir neerslagtigheid.

Nogtans het Chris nie sy optimisme laat demp nie. Hy het ’n lys opgestel van die tye wat elkeen voorspel het wanneer ons by die vasteland sou aankom. Menings het gewissel van dieselfde middag af tot vier dae later, d.w.s. 21 Desember. Die meeste het gemeen die volgende dag.

Maar dit het geblyk ’n ydele hoop te wees. In terme van tyd gereken, was ons toe op die kop halfpad; in terme van afstand was ons 240 seemyle van ons voorgenome landingsplek. Skielik was daar ’n paar tree oop water en het jy myle moed gekry, maar nog gouer was die hele wereld weer wit en jy swartgallig. Die ys drom dan weer om die agterstewe saam sodat daar nie eens vir bokrammery kans is nie.

’n Terugwaartse stamp van die boot teen die dik onderwaterse gedeelte van die ys kon die skroef of die stuurlem beskadig, en om ’n skroef in daardie koue water te vervang, is ’n onbegonne taak. Die lugtemperatuur was nou minus 2.2 en die water minus 1.5 grade.

Wanneer daar die geringste barsie in die vlakte gekom het, het die motore gedreun en die neus gebeur. Dikwels is die poging met ’n paar of ’n paar honderd tree se vordering beloon. Dit was opvallend dat die dik plaatys so skielik sy bui in jou guns kon verander. Sterk wind is die ysvaarder se vriend. Hy waai vir ’n paar dae en ongesiens laat hy die ys beweeg en die boot natuurlik saam daarmee. En dan gaan hy 1ê, en jy merk nog geen verandering nie, maar onverwags gewaar jy ’n paar uur of ’n dag later dat die hegte ys bros en verbrokkel is, of altans dat ’n bars vlak by die neus van die boot ontstaan het. Die skroef dryf dan die boeg van die boot soos ’n koubeitel daarin.

Na al die dae van sukkel, stamp en stoot het die miershoopvlakte in gladde ys verander. Dit het weer moed ingeboesem, want dit is dikwels, hoewel geensins altyd nie, dunner as hompys. Dan vorder ons ’n ent, miskien net ’n paar tree, en staan maar weer. Maar daar is lewe, en lewe gee hoop.

Almal spring oorboord om te stoot, nie dat dit altyd help nie, maar net om iets te doen. Iemand haak die katrol se kabel om die groot blokke, wikkel hulle tot hulle opbreek en wegduik. Tjel dans van blok tot blok oor die water om die kabel se lus reg te stoot. Hy trap op ’n ysbrokkie wat skaars bo die water wys, en voordat hy sy gewig daarop het, is hy al anderkant. Ons stoot dan nie meer blokke nie, maar hou net vir Tjel dop. So nou en dan sak sy voet effens in die water wanneer ons geloof verswak, maar nooit beskaam hy dit nie.

Maar vandag het selfs sy feedans nie gehelp nie. Die admiraal, wat nog nooit op die ys gehelp het nie, het oor die kant van die boot geklim om ook hand by te sit. Net toe hy voet aan ys sit, raak hy verstrengel in die kabel wat nog slap op die ys gelê het en val tussen twee ysblokke in. Gelukkig was sy boude dik genoeg met broeke en onderbroeke opgestop, sodat dit in die skeur vasgesteek het. Hy het nog meer verontwaardig gelyk as ’n paar dae tevore toe hy met die een been in die mangat getrap het.

Chris, oortuig dat die admiraal tussen die ysblokke sou verdwyn in die wêreld van die mensvreterhaaie in, het van waar hy gestaan het soos ’n pyl uit ’n boog geskiet, op sy maag voor die admiraal vas gevat en sy middellyf vir lewe en dood met sy lang arms omklem. Die admiraal het net so verbouereerd gelyk soos die eerste Pappy toe hy self die duiktegniek toegepas het. Dit wou voorkom asof hy eerder wou sterf as om op hierdie onwaardige manier gered te word. Die admiraal het gespartel - met die klouende arms van Chris nog steeds om sy lyf. Êrens onderwater het hy vastrapplek uitgeskop en met Chris en al orent gekom. Sonder ’n woord het hy aan boord geklim. Grand Pappy het die hele petalje oor die kant van die boot staan en aangaap en sy kop betekenisvol oor die gedrag van die vreemde gedoentes geskud.

Kort na twaalf die middag het die skerpskutter weer ’n klein krapvreter geskiet. Hierdie keer was die vel vir Gawie bedoel. ’n Paar dae vantevore was hy bekommerd dat al die robbe weggeskiet word en hy nooit ’n vel sou kry nie. Nou was hy baie ingenome en dit was vermaaklik om al sy idees oor wat hy met die vel wou aanvang, te hoor: hy sou dit laat brei al kos dit ook wat, en ’n tas laat maak - nee wag, hy sou dit liewers ongeskonde behou en oor die rusbank hang, want dit sou te waardevol wees om op die vloer te gooi. Toe het hy besluit om die eindbestemming van die vel as verrassing geheel en al aan sy vrou oor te laat, hoewel hy gemeen het dit sou beter wees om dit teen die muur te hang.

Die nag van die sewentiende, kort na elf, het die son op die liglyn in die suide verskyn.Vir dae reeds het hy agter die wolke weggekruip. Hy het sowat dertig voet bokant die liglyn bly hang en so helder soos laatmiddag in die Karoo geskyn. Die yshompe het lang skaduwees oor die wit vlakte gegooi en die boot s’n het nog verder weg oor die waterpas knobbelrigheid gestrek. Lig- en donkerrooi taferele op die reine skoonheid. ’n Feeparadys met sagte beligting wat orals kleurfratse deur refraksie van die lig deur die ysprismas afspeel. Hulle kon soos klein piramides volwaardig die Nylvallei versier. ’n Towerland van reinheid, sagtheid en ongekunsteldheid.

Die son was skuins voor aan die bakboordkant van die boeg, en daaraan het ons geweet dat ons nog steeds suidwes vaar.

Nag het in dag verander.

In hierdie witheid en helderheid snags, wanneer dit nag moes wees, maar dit nog altyd dag was, kon ’n mens nie slaap nie. Jy het jammer gevoel om die daglig te verkwis, en gewens jy kon eenvoudig aanhou en aanhou om dinge te doen en te herhaal, al was dit ook niks nie. Jou leeftyd het verdubbeld gevoel. Tyd om te werk was oneindig. Die luggie was prikkelend en verkwikkend en jy kon eenvoudig nie moeg word nie. Kort vantevore, toe daar nog ’n paar wolke voor die son was, het ek reggemaak om te gaan slaap, maar toe moes ek vir Gawie wag om van sy wandeling op die ys terug te kom.

Ek wou by hom sigarette hê. Al was dit so laat in die nag het hy vriendelik en behulpsaam die pakkamer oopgesluit om my te help. Die liewe Gawie het altyd tyd vir almal gehad, al was dit ook hoe ontydig. Toe ons by die pakkamer kom om die sigarette uit te haal, het Kosie kom sê dat Chappie siek is.

Chappie het, met pyne deur sy hele lyf, van kouekoors gebewe. Die laaste paar dae het hy vervalle gelyk. Sy blymoedige geestigheid en raak gesegdes was minder, hoewel hy nogtans tussen die rillings deur probeer het om te skerts oor sy toestand. Veertien dae na ons vertrek uit Kaapstad het influensa hom nog hard geslaan.

Hy was me die enigste nie. Gedurende die afgelope week het Dick en Kosie ook deurgeloop. Die kaptein het weer ’n pitsweer op sy arm gehad waarop ek elke aand warm kompresse gesit het. Die veelvuldige snywondjies wat so maklik met die onverwagte stampe van die boot opgedoen is, het nie maklik genees nie. Die koue het hul rande eenvoudig laat krimp en belet om na mekaar te groei. Die enigste raad was om so ’n wond, hoe gering ook al, ’n week of langer warm te verbind. Op die boot en met die koue weer word jy nie vuil nie. Jou vel gis net effens. Sedert ons vertrek uit Kaapstad het die meeste van ons nog nie eens probeer om te was nie . . . Ek het sowat ’n week vantevore, toe ons die klere uit die ruim kon kry, vir die eerste keer ’n skoon onderhemp en hemp aangetrek. My lyf het wel ’n bietjie jeukerig gevoel, maar anders heeltemal skaflik. Die warm bivakmus wat jy genoodsaak was om te dra om jou ore teen die snerpende windjie te beskerm. het jou kopvel ook laat jeuk. Jou hare het in die sweterige warmte gebroei, sodat heelwat van jou hare mettertyd in die slag gebly het. Dit sou beter gewees het om net oorklappe te gedra het.

Na vyf uur se vassit het die gety die ys gebreek en het ons goed gevorder. Net so nou en dan was ’n klein bokrammetjie nodig. Met die rumoer van die motore en die lawaai van die ys teen die boot het jy geweet dat jy beweeg, hoewel nie juis altyd in ’n suidelike rigting nie, maar nogtans het beweging, in watter rigting ook al, moed gegee en Tallie se lang ysmetergesig in ’n glimlag laat opkrimp.

Hierdie trio van motore wat raas, van ys wat teen die bootkante klap en ’n sydelingse beweging van die boot wanneer hy skuins op ’n ysskots klim en dan in die water neerplons, was, wanneer jy in die eetkamer sit, die enigste teken dat jy beweeg - hetsy vorentoe of agtertoe.

Jy kon nie altyd op die dek staan en kyk nie, want dit was te koud en kort-kort het die sneeu in jou gesig geslaan en jou oë laat toeknyp. In plaas daarvan het jy nou en dan halfpad opgestaan, net genoeg om skrams deur die patryspoort te loer of die yshompe beweeg en in watter rigting.

Met die beweging verdwyn jou vaak van netnou. In die middel van die nag is jy bly hieroor, want dan kan jy ongestoord sit en lees en skrywe. Gedurende die dag is dit te huislik. Net soos by die huis kom iemand kort-kort oor jou skouer loer en vra: "Wat doen jy?” asof jy iets anders met ’n tikmasjien kan doen as om te tik.

Dan het ek so baie aan die lewe tuis gedink, waar die rustige oomblikke wanneer jy ongestoord met jou eie siel kon praat, so weinig was. Kort-kort was daar die telefoon, bure en boere om oor hul probleme en sommerso te gesels. Miskien het dit my suidpool toe gejaag. As dit so was, dan het my vlug na die suide geen verligting gedurende die dag gebring nie.

Daarom was ek in die middel van die nag bly dat die slaap gewyk het en ek alleen was.

Om alleen te wees, was goed, en die stilte wat daaruit gebore was, is deur elkeen anders benut. Vir die een was dit eensaamheid, vir die ander ’n geleentheid waarna hy uitgesien het. Party se manier van benutting was aanvullend vir die ander, ander s’n was ’n oorlas vir die ander. Baie het geen belangstellings gehad nie. Hul grappe en gesegdes het alledaags en saai geword, en telkemale moes jy voorgee dat jy nog nie "daardie een” gehoor het nie. Wanneer jy op jou stilste wou wees, het iemand ongenooid die stilte gesteel en sy maag met ’n blêrende pensklavier daarop deur die deur gestoot onder voorwendsel dat hy ’n musikale liefdesdaad aan sy reisgenoot bewys. In werklikheid het hy sy vrees vir die stilte probeer wegskree, soos ’n lam wat blêr na sy ma.

Hul verveling en vervelendheid het hulle ’n oordrewe belangstelling in jou doen en late laat toon. Jy het begin verlang na die afgesonderdheid waar net die tien bymekaar kon wees, waar elkeen se werk horn rede sou gee om alleen te wees.

Die stilte was belaai met moontlikhede. Dit het jou insig in dinge wat jy vantevore nie raakgesien het nie, verskerp. Jy het besef hoe jy die natuur afgeskeep het. Elke kleurverandering in ’n wolkie of ’n gedaantewisseling in die ysvlakte het jy raakgesien. Jy het gevoel soos een wat uit die natuur ontstaan het, en elke oomblik het jy sy skeppingsdrang gewaar. Die natuur het die egste en opregste vriend geword omdat hy nie woorde vereis het om die vriendskap te beoefen nie. Vir hom kon jy nie moeg word nie, omdat hy altyd dieselfde was en tog steeds vernuwend verander het, en elke verandering jou oor ’n verklaring laat wonder het.

As jy snags op jou smal slaapbank lê, hoor jy die geskuiwe en gerasper van die ysblokke teen die staalstewe. Dan ’n harde slag wanneer die voorstewe teen dik ys bots. Vir ’n oomblik verbeel jy jou dat die boot teen ’n rots gestamp het, maar dan val die diepte van die water jou by - drie tot vyf myl - en dit is ’n salige vertroosting.

Hy ruk en skommel en jy rol heen en weer, en dan skielik is alles stil. Die motore het opgehou dreun en jy 1ê en wag dat iets moet gebeur. Maar alles is stil en jy hoor net weer die geskuiwe en gerasper van die ysblokke, en jy weet nie watter koers jy inslaan, vorentoe of agtertoe nie.

Jy is bly dat Tjel gesê het dat die ribbes net veertig sentimeter van mekaar is en dat die ysterplaat onder die waterlyn drie sentimeter dik is. Dit klink so min om jou kop van die ysige water en die rasende ysblokke te skei. Maar jy dink aan die geloof en liefde van Tjel, en jy is vererg vir jouself oor jou eie kleingelowigheid en vergeetagtigheid.

Dag na dag duur dit voort totdat jy beangs raak wanneer die geluid nie daar is nie, want dan is die boeg in ’n ysblok gewig.

Sonder om vir die tyding te wag, staan jy op en as jy nie met klere gaan slaap het nie, trek jy gou aan om te gaan help ys wegstoot. Wanneer jy daar aankom, is van die matrose reeds besig. Jy sien Tjel op die skotse ronddans, en jy voel lus om ook so te maak. Jy het weer kans om bene te rek. Jou spiere is seer van die sit en min stap.

Elkeen het sy paal en elkeen het sy eie idee waar om eerste te stoot, sodat hulle dikwels teen mekaar stoot. Uiteindelik is dit die een wat die ratsste van blok tot blok spring en die hardste stoot wat die voortou neem om te sê watter blok eerste beweeg moet word. Dan sit almal hul pale se punte daarteen, soos miere wat ’n stuk brood stoot en trek.

Met egalige druk roer hy of bly hy steeds lê. ’n Paar ry wip op die halsstarrige blok, spring op en af om horn los te wikkel en aan die beweeg te kry, en as hy dan nog nie wil ingee nie, word die lus van die katrolkabel oor sy verste punt getrek. Die katrolman ruk en pluk versigtig op en af, heen en weer deur die kraanarm vorentoe en dan agtertoe te swaai in ’n poging om eers die blokke langs hom ook los te woel. Dan, wanneer hy ingee, beweeg die ysplaat. Die kleiner blokke word onder die grotes ingestoot, of word deur die skroef agtertoe in sy maalstroom weggevoer.

"Spring, Vic! Spring! Jy dryf Engeland toe,” waarsku iemand.

"En hy kan nie eens Engels praat nie,” voeg iemand by, en almal lag asof dit die eerste keer is dat hulle dit hoor. Maar almal is gesellig en die eenheid van die kring verg nie oorspronklikheid nie.

Met ’n groot haal van sy Vadertjie Langbeen-bene en sonder om ontsteld te wees, stap hy oor die gaping en kom staan duskant langs die ander en stoot asof alles so moes wees.

Venables weer het op tipiese Venables-manier sy paal amper-amper in die water verloor, maar dit rakelings gevang asof dit deel van die stootproses was. Anders weer het hy die ys mis getrap en halflyf in die water gesak. Maar hy het homself ongeërg gered en doodluiters met die ysstotery voortgegaan.

Die wentol kners om die gepekelde as. Die weerbarstige blok ys begin beweeg en blokke wat vantevore nie gesien kon word nie, skiet soos kurkproppe ver onder die water uit. Groot en klein, met kristalgepakte oppervlaktes. Op die oppervlakte moker hulle die kleintjies los. Die pale word vinnig en geoefend op hulle gerig om hulle in beweging te hou en vinnig in die terugwaartse stroom te druk. ’n Groot prop duik op teen die skots waarop jy staan en laat horn wild kantel, maar jy hardloop na die hoogste punt en hou aan met stoot.

"Hy’s los!” skree iemand wat toevallig na die skeidslyn van die boot met die ys gekyk het en horn stadig sien roer het. ’n Wilde geskarrel oor die kant. Gewillige hande aan boord gryp jou arms. Met die skielike stop gly jou voete onder jou uit en saam land jy en jou redder plat op die dek. Een keer het die leer te vroeg onder Hannes uitgeskuiwe en het hy tussen hemel en sneeu aan die kant van die boot gehang terwyl die boot beweeg en die ys onder horn oopmaak. Maar met daardie koue water onder hom, het hy vastrapplek in die lug gekry en veilig op die dek beland.

As die klomp nie vinnig genoeg oor die kant kan kom nie, bly hulle op die ys staan en betrag die verbyvarende boot. Dan kom die boot terug en hou stil om hulle op te pik. ’n Plankleer word oor oorboord gestoot en een vir een gooi haastig sy paal op die dek en klouter oor.

"Livingstone, I presume,” word jy begroet. Die rand van die bootkant is glad en die seilstewels nog gladder omdat die sneeu wat onderaan is, in ys verander sodra jy op die donker, warm oppervlakte daarvan trap. Dit voel of jy skielik vir die eerste keer in jou lewe op ’n skaatsbaan beland het. Jy lag as jy val, want dit sou selfsugtig wees om die plesierige stemming van verligting te demp.

Net vyf het vir ’n partytjie opgedaag. Het ons mekaar te goed geleer ken? Of was dit heroriëntering van vriendskap? Ons was twee-en-twintig en dit laat toe vir afgroepering. Hoe kleiner die groep, hoe minder die neiging daartoe. Soveel te meer rede om uit te sien na die alleenheid van die bestemming, van die ontmoeting van mekaar op ’n nuwe vlak.

’n Lang vassit van vyf-en-twintig uur het gevolg. Tallie se gesig moes herkalibreer word om die dikker ys en groter ondeurdringbaarheid te kon meet.

Pappy het nog op die dek rondgestap. Hy het nou al tot by 67 grade suid en ses grade wes saamgery. Emosioneel was hy tuis. Hy wou egter, nieteenstaande die gesoebat van Blackie, niks eet nie. Stukkies vis en allerhande snoeperye is horn aangebied, maar hy wou dit nie raaksien nie. Hy was ’n onafhanklike individu en het verkies om self met eie vliegbewegings onder die water sy eie snoeperye uit te soek. Hy het in die son, wanneer dit deurgekom het, gestaan en bak, en sy snawel nou en dan enige plek onder sy vere ingesteek. Die matrose het met besorgde gesigte na hom en dan onheilspellend na mekaar gekyk. Hulle het nie van die gebrek aan eetlus gehou nie.

Toe ons een oggend op die dek kom, was hy weg. Net die wit tekens het getuig dat ’n edelman van Antarktika eenmaal aan boord was.

Die keiserpikkewyn het ’n snaakse sosiale instelling - ’n gebruik wat ’n mens hoop tog nooit in die Westerse beskawing sal posvat nie.

Hy broei in die stikdonker van die Antarktiese winternag. Dit klink onnosel en swartgallig, maar is miskien heeltemal verstandig om die aanval van die McCormick-skua vry te spring. Hierdie aasvoël van die suide laat niks wat hy kan aanval met rus nie en geen dooie prooi laat hy op die sneeu lê nie, al is hy ook hoe vol. Maar gedurende die Antarktiese nag is hy op die sonbeligte ysplate, ver van die keiserpikkewyne se broeiplekke, om daar te aas. Eers ná die winter kom hy suidwaarts en broei dan die suidelikste van alle voëls, sover as 88 grade suid. Op sy vlug terug na die see gaan hy by die broeiplekke van sneeuvoëls, Antarktiese stormvoëls en Adelie-pikkewyne aan om daar sy krop met eiers en kuikens vol te prop.

Voor die winter, teen die middel van Mei, laat die koue ’n dik laag ys op die see om Antarktika vorm. In die inhamme word dit die dikste en egaligste, omdat daar geen wind waai wat dit in die vormingstadium kan verbrokkel nie. Die keiserpikkewyne daag in groepies op en gesels met harde vals skreestemme van soggens vroeg, deur die nag, tot weer die volgende oggend. Hulle drom saam in groter groepe op die baaiys teen die ysbankfront uit die slag van die snydende suidoostewind. Van ver af kan die bakleilawaai gehoor word. In werklikheid is dit die paringstaal van mannetjies en wyfies. Na sowat dertig dae - ’n tydperk waarin geen van die twee iets te ete gehad het nie omdat die oop water met sy bereikbare vis te ver is - lê die vrou een eier.

Wanneer die eier op die ys geklonk het, haak en rol sy dit met haar snawel op haar pote, laat ’n vou pensvere daaroor sak om dit warm te hou, en die broeityd het begin. Na ’n paar uur of dae neem die mannetjie dit oor en sit dit op sy pote. Hy sit dan effens vooroor gebuk en omvou dit met ’n vou vere van sy pensvel. So sit die arme drommel vir ’n tydperk gelyk aan vier-en-sestig dae en vier-en-sestig nagte, geduldig, gedienstig en gedweë. Die vrou stap weg om intussen myle ver, waar die see oop is en die son skyn, te gaan visvang. In die winter is die see myle ver bevrore en moet sy ver tussen die "miershope” deurvleg om oop water tussen ysskotse te bereik.

Sy vang vis en klein seekatjies en maak ’n ryk voorafverteerde stof in haar krop. Sy weet presies wanneer die broeityd verstryk het en keer dan terug om die kuiken met sy vaalbruin donse uit haar krop te voer . . . maar nie die mannetjie nie. Maer en verskrompeld ná die lange nasiediens moet hy nou self sy weg na die kosvoorrade van die oop water vind, en nog boonop help om die kuiken te voer. Bereik hy nie die oop water nie, is dit sy saak en in die smaak van die skua. Dit is moontlik ’n manier om van ou mans ontslae te raak.

Vroeg op die oggend van die een-en-twintigste het ’n tweedaagse vassit begin. Die optimistiese hoop van ’n paar dae gelede dat ons binne ’n paar uur by die vasteland sou aankom, was verydel. Niemand wou erken dat hy so optimisties en verkeerd was nie. Chris het, om niemand te laat sleg voel nie, die lys "verloor”.

Sewe-en-sestig grade en 18 minute suid, op 6 grade wes, het beteken dat ons maar net sowat 200 seemyle van ons bestemming was. Teen tien knope sou dit ’n dag se reis beteken maar vordering op die bevrore see is onvoorspelbaar.

Die vlakte het in hoër hompe opgestaan. Drie lang plat tafelberge het sowat twee myl van ons af aan stuurboord gelê. Ons het die ys aan bakboordkant losgekap, maar die druk van die ander kant af het telkens ons geswoeg tevergeefs gemaak. Ons het toe maar tou opgegooi en vir die gety gewag om die werk op groter skaal te verrig. Die ys was onder geweldige druk. Ons kon enige tyd deur die gety of deur ’n sterk wind losgebreek word, of ons kon daar 1ê tot die einde van Januarie wanneer die ys gewoonlik makliker breek.